از طریق واتساپ با ما در تماس باشید
میتوانید برای مشاوره رایگان از طریق واتساپ با ما در ارتباط باشید.
اصول طراحی پرسشنامه چیست؟ این سوال، اولین سؤال افرادی است که قصد طراحی پرسشنامه خوب و استاندارد را دارند. اهمیت پاسخ به این سؤال در گرفتن بهترین نتیجه ممکن از یک نظرسنجی یا تحقیقات از مخاطبان هدف است. درک اصول طراحی پرسشنامه به ما کمک می‌کند که نتایج دقیق‌تری را در زمان کوتاه‌تر و با صرف هزینه کمتر حاصل کنیم.
اصول طراحی پرسشنامه
اصول طراحی، پیش از مراحل ساخت پرسشنامه مطرح می‌شوند. در این مقاله، ابتدا این اصول را در چهار بخش شرح داده و سپس به‌مرور مراحل طراحی پرسشنامه می‌پردازیم. اگر شما نیز به نظرات مخاطبان خود اعم از مشتریان، دانش آموزان و غیره درباره کسب‌وکار یا هر فعالیت دیگری که می‌کنید نیاز دارید، مطالعه این مقاله را به شما توصیه می‌کنیم.
چهار اصل طراحی پرسشنامه
اصول طراحی پرسشنامه را می‌توان به چهار اصل جداگانه تقسیم کرد. این اصول، همگی در خدمت یک هدف قرار دارند و آن، درک بهتر مخاطب و پرسشگر از یکدیگر هستند. هرچند که ممکن است پرسشگر، هرگز مخاطب خود را حضورا نبیند؛ اما باید بتواند با رعایت این اصول به بهترین شکل منظور خود را به او منتقل کرده و جواب‌های قابل اطمینانی دریافت کند.
قابل درک بودن
اولین اصل این است که سؤالات را باید به شکل و زبانی قابل‌درک و واضح بپرسید. همان‌طور که گفتیم در بیشتر مواقع، خود شما در محل مصاحبه یا نظرسنجی حضور ندارید. بنابراین، نمی‌توانید با توضیحات اضافه، تغییر لحن صدا یا زبان بدن، منظور خود را به مخاطب برسانید. پس باید بتوانید منظور خود را تنها با کلمات و نوشتار به مخاطب برسانید.
سؤالاتی که تمرکز پاسخ‌دهنده را از روی یک موضوع خاص کاهش دهند، نباید هنگام ساخت نظرسنجی مطرح شوند. لازم به ذکر است که هرچه سطح تحصیلات مخاطبان شما کمتر باشد باید بیشتر بر قابل‌درک بودن سؤالات خود تمرکز کنید. یکی دیگر از راه‌کارها در این زمینه استفاده از کلمات ساده، همه‌فهم و گاهی عامیانه و کاربرد آن‌ها در جملاتی با ساده‌ترین ساختار ممکن است.
دقت داشته باشید که واضح بودن نباید سبب شود که سؤالات بسیار طولانی بپرسید که مخاطب حوصله مطالعه دقیق آن را نداشته باشد. سؤالات باید تا حد امکان کوتاه باشند و فقط یک جواب را دنبال کنند. بنابراین تلاش کنید سؤالات را تا حد ممکن از یکدیگر تفکیک کنید. پرسیدن سؤالات چندوجهی، خود یکی از دلایل کاهش تمرکز و دقت پاسخ‌دهنده است.
عدم سوگیری
یکی از مهم‌ترین اصول طراحی پرسشنامه این است که هنگام طراحی سؤالات نظرسنجی ، پرسشگر نباید سوگیری دلخواه خودش را داشته باشد. به‌عبارت‌دیگر، پرسش‌ها باید تا حد امکان خنثی باشند و پاسخ‌دهنده را آزاد بگذارند. سؤالاتی که پیشنهادی در خود دارند؛ اصلا برای انواع پرسشنامه مناسب نیستند. همچنین در انتخاب گزینه‌های سؤالات چندگزینه‌ای تعادل را رعایت کنید؛ به این معنی که همه جواب‌های ممکن باید نماینده در بین گزینه‌ها داشته باشند.
سوگیری در پرسشنامه، نه‌تنها باعث کاهش قابل اعتماد بودن جواب‌ها می‌شود؛ بلکه اعتماد پاسخ‌دهنده را به شما کاهش می‌دهد. این اتفاق حتی می‌تواند در مواردی که پرسشنامه به مشتری داده می‌شود، سبب مخدوش شدن رابطه او با برند نیز شود.
کاربردی بودن
سومین اصل از اصول طراحی پرسشنامه این است که سؤالات و ساختار پرسشنامه به‌گونه‌ای مطرح شوند که جواب‌های رسیده بتوانند برای پرسشگر و سازمان او مؤثر و کاربردی باشند. سؤالات بسیار کلی معمولا نمی‌توانند چنین هدفی را برآورده کنند. برای این منظور باید هدف خود از نظرسنجی از طریق پرسشنامه و انواع تحقیقات بازار را در اولویت قرار دهید.
آیا هدف شما جمع‌آوری داده‌های غربالگرانه از مشتریان است؟ یا تحقیقات بازار در خصوص یک محصول خاص است یا سنجش برند آگاهی؟ پاسخ به سؤالات این‌چنینی سبب می‌شوند که سؤالاتی مطرح کنید که با هدف شما سازگار باشند. حفظ سادگی و وضوح در این زمینه نیز بسیار مؤثر و مفید است.
رعایت ترتیب سؤالات پرسشنامه
یکی از مهم‌ترین اصول طراحی پرسشنامه، توجه به ساختار آن است. به‌طورکلی باید سؤالات در نمونه فرم نظرسنجی به‌گونه‌ای پرسیده شوند که به‌اصطلاح ابتدا مخاطب را گرم کرده و ذهن او را برای سؤالات پیچیده‌تر و تخصصی‌تر آماده کنند. برای این منظور، ابتدا سؤالات ساده و کوتاه را مطرح کنید که پاسخ‌دهی به آن‌ها بسیار سریع است.
در مراحل بعدی، کم‌کم به سراغ سؤالاتی بروید که پاسخ‌دهی به آن‌ها به‌وقت بیشتری نیاز داشته و دقت و فکر بیشتر می‌طلبد. بهتر است از سؤالات عمومی و کلی به تخصصی و جزئی‌تر حرکت کنید. در صورتی هم که پرسشنامه شما شامل هر دو نوع سؤال بسته (با جواب‌های صریح و کمی) و باز (جواب‌های توصیفی و سلیقه‌ای) است بهتر است ابتدا سؤالات بسته را مطرح کرده و سپس به سراغ سؤالات باز بروید.
نکته مهم دیگر این است که باید به مخاطب خود در خصوص اهداف و مجری نظرسنجی و اینکه اطلاعات ارائه‌شده توسط او به چه منظور استفاده خواهند شد، اطلاع‌رسانی شود. به‌این‌ترتیب او اطمینان بیشتری به شما خواهد کرد. علاوه بر این درصورتی‌که مخاطب از قبل با شما آشنا نیست، بهتر است سؤالات مربوط به اطلاعات شخصی تنها در صورت ضرورت و در انتهای پرسشنامه مطرح شوند.
مراحل طراحی پرسشنامه با رعایت اصول مهم
با در نظر داشتن اصول طراحی پرسشنامه میتوانید اقدام به ساخت آن نمایید. برای این منظور باید به‌صورت مرحله‌به‌مرحله پیش بروید و با برخی مفاهیم مانند انواع سؤالات آشنایی پیدا کرده و از آن‌ها در جایگاه درست خود استفاده کنید.
تعیین مخاطبان و اهداف پرسشنامه
پیش از هر چیز باید اهداف خود را از طراحی پرسشنامه تعیین کنید. برای این منظور باید به سؤالاتی مانند موارد زیر پاسخ دهید.
- مخاطب من چه کسی است؟
- به دنبال جمع‌آوری چه نوع داده‌ای اعم از کمی یا کیفی هستم؟
- داده‌های به‌دست‌آمده را در کجا و به چه صورت می‌خواهم استفاده کنم؟
- مخاطبان من بیشتر در کجاها حضور دارند و به چه شیوه‌ای اعم از آنلاین، کاغذی و غیره راحت هستند که به سؤالات پاسخ دهند.
پس از پاسخگویی به این سؤالات باید یک جامعه آماری برای خود تعریف کرده و شیوه دسترسی به آن‌ها را نیز پیدا کنید. به‌عنوان‌مثال، اگر مخاطب یا بازار شما بازنشسته‌ها هستند، شاید شیوه آنلاین برای شما مناسب نباشد و بهتر است با حضور در مراکزی مانند شعب تأمین اجتماعی یا تلفنی به جامعه هدفتان دسترسی داشته باشید.
تعیین نوع سؤالات
تعیین نوع سؤالات می‌تواند خود یکی از اصول طراحی پرسشنامه نیز به شمار برود. دو نوع کلی سؤالات، شامل سؤالات باز و بسته هستند که قبلا نیز به آن‌ها اشاره کردیم. در پاسخگویی به سؤالات باز، مخاطب، محدودیت یا گزینه‌های مشخصی ندارد. این سؤالات بیشتر برای تحقیقات کیفی و با اهدافی مانند شناسایی رفتار و ویژگی‌های مخاطب مطرح شوند. سؤالی مانند «به نظر شما چطور می‌توان محیط مدارس را مفیدتر و سالم‌تر کرد؟» یک سؤال باز محسوب می‌شود. این سؤالات، پرسشنامه را بیشتر شبیه به مصاحبه می‌کنند.
در مقابل، مخاطب برای پاسخگویی به سؤالات بسته با گزینه‌هایی روبه‌روست و باید از بین آن‌ها یک یا چند مورد را که بیشتر به نظرش نزدیک هستند، انتخاب کند. پاسخگویی به این سؤالات سریع‌تر است؛ اما همان‌طور که قبلا هم گفتیم باید به شیوه‌ای صریح و واضح مطرح شوند. همچنین، بهتر است از گزینه‌هایی مانند «همه»، «هیچ‌کدام» یا «نمی‌دانم» به‌منظور پرهیز از آمار نادرست استفاده شود. سؤالات بسته بیشتر با اهداف کمی مطرح می‌شوند.
تعیین شکل سؤالات
علاوه بر نوع سؤالات، یکی دیگر از مراحل طراحی پرسشنامه، تعیین شکل یا فرمت آن‌ها است. درحالی‌که سؤالات باز عمدتا یک شکل مطرح‌شدن را شامل می‌شوند که در آن مخاطب باید پاسخ خود را توضیح دهد، پرسش‌های بسته می‌توانند در اشکال مختلف و متنوعی مطرح شوند. نمونه‌های این اشکال عبارت‌اند از:
- سؤالات متنی با پاسخ کوتاه که بیشتر به‌عنوان سؤالات غربالگرانه مانند محل زندگی، سن، شغل و غیره مطرح می‌شوند.
- سؤالات دوگزینه‌ای مانند تعیین جنسیت و سؤالات بله و خیر
- سؤالات چندگزینه‌ای. این سؤالات می‌توانند شامل بیش از دو گزینه باشند، همچنین مخاطب می‌تواند بیش از یک گزینه را نیز انتخاب کند. سؤالات درجه‌بندی هم در این دسته جای می‌گیرند.
- سؤالات تصویری. در این سؤالات، مخاطب به‌جای انتخاب یک گزینه متنی، می‌تواند از بین گزینه‌های تصویری پاسخ خود را انتخاب کند.
- سؤالات مقیاس لیکرت. به این سؤالات، طیفی نیز گفته می‌شود. آنالیز پاسخ آن‌ها کمی طولانی‌تر بوده و می‌توان آن‌ها را دارای ویژگی‌های کمی و کیفی هم‌زمان دانست. مخاطب در این سؤالات، جواب خود را روی یک طیف، نشانه‌گذاری می‌کند. پلتفرم‌های نظرسنجی آنلاین مانند یوچک، طراحی چنین سؤالاتی را ساده کرده‌اند.
- سؤالات اولویت‌بندی. در برخی نظرسنجی‌ها از مخاطب خواسته می‌شود که اهمیت گزینه‌های ارائه‌شده برای خود را به ترتیب اولویت، مشخص کند.
طراحی نهایی و انتشار پرسشنامه
درنهایت باید پرسشنامه خود را ساختاردهی کنید که همان‌طور که گفتیم، یکی از اصول طراحی پرسشنامه است. برای این منظور، ترتیب سؤالات را از کلی به جزئی جابجا کرده و در صورت لزوم، بین آن‌ها سؤالاتی را که می‌توانند حرکت بین دو سؤال را راحت‌تر کنند، قرار دهید. در انتها نیز یک روش انتشار و زمان مناسب را برای ارسال پرسشنامه از طریق اینترنت و یا برقراری تماس با مخاطب انتخاب کنید.
سخن آخر
در هر کسب‌وکار و فعالیتی که باشید، حتما نظر مخاطبان و به‌خصوص مشتریانتان برای شما مهم است. پرسشنامه یکی از اصلی‌ترین و سریع‌ترین راه‌هایی است که با استفاده از آن میتوانید تعداد زیادی سؤال را در یک قالب بگنجانید و به‌وسیله آن‌ها از مخاطبتان، اطلاعات لازم را جمع‌آوری کنید. همان‌طور که در این مقاله گفتیم، رعایت اصول طراحی پرسشنامه به‌ویژه اصل رعایت وضوح و سادگی و طراحی پله‌به‌پله و منطقی آن، اقداماتی هستند که باید برای این منظور انجام دهید. بیشتر بدانید